System XXI wieku

Na podstawie: Del Canto Viterale, F. (2023). Transitioning to a New Space Age in the 21st Century: A Systemic-Level Approach. Systems, 11(5), 232.

Wprowadzenie: Nowy Porządek Kosmiczny

Od wystrzelenia pierwszego sztucznego satelity – Sputnika 1 w 1957 r. – działalność kosmiczna brukuje ścieżkę do nowych, wcześniej abstrakcyjnych dla większości technologii. W ciągu ostatnich 30 lat sektor kosmiczny przeszedł głęboką transformację: z przeciągania liny pomiędzy dwoma gigantami - USA i ZSSR - w wielowymiarowy ekosystem XXI wieku. Ta przemiana na wielu płaszczyznach – rozpad starego ładu i narodziny nowego – wymaga naukowych narzędzi zdolnych wykorzystać ten potencjał . W tym przydatne jest podejście systemowe, które dziś chcę z wami omówić.

Dlaczego Potrzebujemy Podejścia Systemowego?

W dzisiejszym wyściugo kosmicznym, mamy wiele czynników, o których nikt wcześniej nie myślał.

• Ogromna liczba zawodników: Ponad 100 agencji kosmicznych, 10 000 + firm prywatnych, regionalne "bloki kosmiczne" (ESA, APSCO, ALCE).

• Nakładaniem się procesów: jednoczesna współpraca (np. ISS) i rywalizacja (wyścig na Księżyc), komercjalizacja i militaryzacja.

• Brakującymi ramami zarządzania globalnego: Przestarzałe traktaty (np. Traktat o Przestrzeni Kosmicznej z 1967 r.) nie nadążają za dynamiką zmian.

"Żyjemy w epoce złożoności: powiązań, niepewności i rewolucji technologicznych. Tradycyjne modele analityczne tu nie wystarczą" – podkreśla autor badania, wskazując na konieczność nowej perspektywy.

Nowe Narzędzie - SAM

Aby sprostać wyzwaniu, powstał nowy sposób podejścia do tematu, zebrany w nazwie System Architecture Model (SAM) – metodę analizy systemowej. Pozwala ona na zrozumienie dzisiejszego rozwoju i wychwycenie możliwości. Model SAM przede wszystkim:

1. Identyfikuje kluczowe podsystemy wpływające na sferę kosmiczną (polityczny, gospodarczy, technologiczny, społeczny).

2. Mapuje relacje między uczestnikami: państwami, korporacjami (np. SpaceX, Blue Origin), uczelniami, hubami innowacji.

3. Wykrywa pojawiacje się trendy wynikające z tych interakcji.

5 Filarów Nowej Ery Kosmicznej

Demokratyzacja czy nowe podziały?

Podczas gdy komercyjne aktywności kosmiczne potroiły się od 2005 r. (sięgając 469 mld USD w 2021 r.), a prywatne inwestycje biją rekordy (10 mld USD w 2021 r.), prawdziwa władza wciąż skupia się w garstce rąk. Zaledwie 5 krajów (USA, Chiny, UE, Japonia, Rosja) kontroluje 98% rządowych wydatków na kosmos. Dla kontrastu – cała Afryka Subsaharyjska inwestuje jedynie 0,7% globalnego budżetu. To nie demokratyzacja, a nowy wymiar kosmicznej geopolityki.

Rewolucja prywatnych wizjonerów

Gdy SpaceX umieszcza na orbicie ponad 3300 satelitów Starlink, a japońska iSpace projektuje bazy księżycowe, jasne staje się: prywatni gracze dyktują tempo. Jak zauważa branżowy strateg: "To już nie rządy, a wizjonerzy jak Musk czy Bezos wyznaczają kierunek eksploracji. Ich cele? Miasto na Marsie do 2050 r. i orbitalne habitaty dla milionów". Rocket Lab, Blue Origin i dziesiątki startupów dowodzą – kosmos stał się polem gry dla śmiałych biznesowych pomysłów.

Wyścig zbrojeń 2.0: Kosmiczna zimna wojna?

Militarne budżety kosmiczne pękają w szwach: 48 mld USD w 2022 r. to wzrost o 16% w rok! Trend jest jasny:

• Powstają dedykowane siły kosmiczne (USA, Francja, Korea Południowa),

• Testy antysatelitarnych pocisków prowadzą Chiny, Indie i Rosja,

• Orbita Ziemi zamienia się w potencjalne pole bitwy.

Regionalne sojusze: Siła w jedności

Odpowiedzią na dominację supermocarstw są nowe kosmiczne bloki:

• Afrykańska Agencja Kosmiczna (55 państw) – wspólny głos kontynentu,

• Arabska Grupa Koordynacyjna (14 państw) – ambicje Zatoki Perskiej,

• Latynoamerykańska Agencja Kosmiczna (19 państw) – jedność Globalnego Południa.
  To nie współpraca – to geopolityczna strategia przetrwania.

Off-Planet Economy: Gdzie rodzą się przyszli trylionerzy

Bank of America prognozuje: sektor kosmiczny warty będzie 2,7 biliona USD do 2040 r. Prawdziwa rewolucja? Gospodarka poza Ziemią! Firmy jak Planetary Resources inwestują w wydobycie surowców z asteroid. Jak prorokował astrofizyk Neil deGrasse Tyson: "Pierwszy trylioner powstanie w kosmosie". To już nie sci-fi – to plan inwestycyjny.

Przyszłość

Więc jesteśmy na początku. Co dalej? Bardzo wiele pracy. Szczególnie w dwóch kluczowych obszarach:

• Nowe ramy prawne: Dostosowane do ery megakonstelacji i górnictwa kosmicznego.

• Mechanizmy współpracy: M.in. dla usuwania śmieci kosmicznych (9000+ ton na orbicie).

"Bez systemowego podejścia nie zrozumiemy tej nowej kosmicznej układanki. SAM to mapa dla decydentów, by przejść od rywalizacji do zrównoważonej współpracy" – konkluduje Viterale.